Opracowanie i wydanie raportu od początku finansowane jest przez Fundację na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa. Każda edycja naszego raportu stanowi samodzielną całość. „Polska wieś 2018. Raport o stanie wsi” to dziesiąta już z kolei edycja polsko-angielskiej publikacji prezentującej zmieniający się obraz polskiej wsi i rolnictwa.
W tegorocznym raporcie Czytelnik może odnaleźć odpowiedzi m.in. na pytania: jak zmienia się struktura ludności wsi, z czego żyje polska wieś i jaki jest zakres wiejskiego ubóstwa, jakie są główne problemy społeczne wsi i jak wygląda „polityczna mapa wsi”; na czym polegają główne przemiany w polskim rolnictwie, jak przebiegają procesy integracji europejskiej na obszarach wiejskich i jakie są tego rezultaty.
Ze względu na potrójnie rocznicowy charakter tegorocznej edycji raportu (10-lecie jego wydania, 30-lecia FDPA i 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r.), Raport o stanie wsi a.d. 2018 częściej odwołuje się do wątków historycznych, co jest to widoczne w kilku jego rozdziałach, a zwłaszcza ostatnim prezentującym długookresowe, 100-letnie tendencje w rozwoju polskiej wsi. Perspektywa historyczna pozwala lepiej zrozumieć zakres i efekty przemian, jakie przedstawia tegoroczny Raport.
Najważniejsze przemiany społeczno-gospodarcze na obszarach wiejskich w świetle raportu „Polska Wieś 2018” przedstawili redaktorzy naukowi raportu prof. dr hab. Jerzy Wilkin, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN oraz dr Iwona Nurzyńska. Wnioski z raportu potwierdzają, że polska wieś zmniejsza dystanse rozwojowe dzielące ją od miasta, co obrazują najważniejsze wskaźniki charakteryzujące poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, ale także upodabnianie się poglądów politycznych, aspiracji edukacyjnych, wzorców konsumpcji, czy sytuacji demograficznej dla wsi i reszty kraju. Wnioski na ten temat zostały również zawarte w syntezie.
W panelu dyskusyjnym poświęconym perspektywom rozwoju wsi w zjednoczonej Europie wzięli udział: dr hab. Wojciech Knieć, socjolog z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dr Adam Tański, członek kapituły Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi oraz europoseł dr Czesław Siekierski, przewodniczący Komisji Rolnictwa w Parlamencie Europejskim. Dyskusję uczestników poprowadziła red. Krystyna Naszkowska.
Dr Adam Tański stwierdził, że choć polskie rolnictwo od czasu opublikowania pierwszego „Raportu o stanie wsi” bardzo się zmieniło, to nadal przed rządem stoją poważne wyzwania. Nasza struktura agrarna zmieniła się niedostatecznie, zbyt mało jest średnich i dużych gospodarstw, a przeważają gospodarstwa które niczego na rynek nie produkują. Właścicielom tych małych gospodarstw powinno się zaproponować rekompensaty za utratę dopłat, jeśli zdecydują się sprzedać swoją ziemię. Przemiany struktury agrarnej hamuje brak przepisów ułatwiających scalanie gruntów rolnych, gminnych planów zagospodarowania przestrzennego, a także „stygmatyzowanie” dużych gospodarstwa i przeciwstawianie ich tzw. rodzinnym gospodarstwom. Adam Tański zwrócił też uwagę na niedostateczny, postęp biologiczny w polskim rolnictwie. W efekcie, choć jesteśmy jednym z największych w Unii producentów zbóż, to plony jednostkowe z hektara mamy jedne z najmniejszych. Postęp w tej dziedzinie hamuje także, jego zdaniem, nieracjonalny lęk w polskim społeczeństwie przed roślinami genetycznie modyfikowanymi, choć nie ma żadnych naukowych dowodów na ich negatywny wpływ na człowieka.
Prof. Wojciech Knieć zwrócił uwagę, że obraz wsi polskiej, jaki wyłania się z raportu, jest zaciemniony przez niewłaściwe definiowanie wsi. Jego zdaniem, tereny wiejskie położone wokół dużych miast, praktycznie są miejskimi przedmieściami, ze specyfiką charakterystyczna dla takich okolic. Zupełnie inaczej wygląda wieś na terenach od miast odległych. Dlatego, choć statystycznie na wsi zwiększa się liczba ludności, to na wsiach typowo rolniczych mamy depopulację ludności – średnio rodzi się tu więcej dzieci, ale gwałtownie ubywa osób po przekroczeniu 20. roku życia. Na wsiach typowo rolniczych zanikają też usługi, likwidowana jest komunikacja publiczna, jakość życia się pogarsza, choć generalnie na wsiach jakość życia się poprawia.
Zdaniem prof. Kniecia największym wyzwaniem jest teraz zatrzymanie na wsi młodzieży i kobiet.
Dr Czesław Siekierski mówił o projekcie unijnego budżetu rolnego na lata 2021-27. Wedle europosła polscy rolnicy dostaną dopłaty obszarowe w podobnej wysokości jak było na lata 2014-20. Natomiast znacznie będzie zmniejszony budżet spójności, bo ok. 20 proc., co może się odbić na inwestycjach. Ostateczna decyzja w tej sprawie zapadnie za rok i podejmą ją szefowie państw członkowskich.
Zdaniem dr Siekierskiego w Polsce będzie postępowała koncentracja ziemi i będzie ubywało gospodarstw – jest to proces nieunikniony. Małe gospodarstwa w naszym klimacie, gdzie nie ma szans na uprawę np. winorośli, nie mają racji bytu, nie są w stanie konkurować z dużymi. Zgodził się z Adamem Tańskim, że drobni rolnicy powinni dostać jakąś ofertę, która zachęci ich do sprzedawania ziemi.
Prof. dr hab. J. Wilkin w podsumowaniu dyskusji, jeszcze raz podkreślił, że w całym 100-letnim okresie wolnej Polski, czas po wejściu Polski do UE w 2004 r. to najkorzystniejsze dla rolników i mieszkańców wsi lata w całej historii polskiej wsi i rolnictwa.
Po panelu dyskusyjnym prof. dr hab. Jerzy Wilkin wraz z Moniką Szymańską, prezes FDPA dokonali podsumowania 30 lat istnienia Fundacji na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, jednej z najstarszych organizacji pozarządowych w Polsce, zapraszając zgromadzonych gości na uroczysty bankiet i jubileuszowy tort.
W uznaniu zasług i w podziękowaniu za cenną pracę na rzecz wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich oraz przedsiębiorczości Marszałek woj. Mazowieckiego Adam Struzik nadał FDPA medal „Pro Masovia”.
Fot.: Krzysztof Zacharuk/agropolska.pl
